Prawo do ochrony wizerunku jest jednym z dóbr osobistych. Co do zasady są to prawa niemajątkowe, niedziedziczne i niezbywalne.
Skoro tak, to jakim sposobem bliscy osoby zmarłej mogą dochodzić roszczeń związanych z ochroną jej wizerunku? Czy jest to możliwe tylko w ramach powództwa o ochronę własnych dóbr osobistych w postaci np. kultu pamięci osoby zmarłej?
A co jeśli wykorzystanie wizerunku nie następuje w negatywnym ujęciu, a wręcz przeciwnie? Czy wówczas bliski osoby zmarłej da radę dowieść przed sądem, że wykorzystany w taki sposób wizerunek narusza jego prawa podmiotowe?
A może w związku z faktem, że wizerunek uległ zjawisku komercjalizacji należy przyznać mu charakter również majątkowy, a co za tym idzie ochronę także pośmiertną? W szczególności, gdy to właśnie wizerunek jako jedno z nielicznych dóbr osobistych posiada swój materialny „nośnik” jakim jest fotografia.
Kult pamięci osoby zmarłej
Skoro prawo do ochrony wizerunku jest niedziedziczne i „umiera” razem z osobą, to bliskim takiej osoby pozostaje sięgnąć po własne prawa podmiotowe.
Jednym z nich jest kult pamięci osoby zmarłej. Z tego prawa wynikają uprawnienia: do pochowania zwłok, odbywania ceremonii religijnych, urządzenia grobu oraz okazywania pośmiertnego poszanowania i przywiązania. To ostatnie właśnie dotyczy sfery uczuciowej uprawnionego, która może zostać zakłócona przez działania innych osób.
Moim zdaniem jednak taka ochrona jest niewystarczająca i trudna do wyegzekwowania.
Jeśli wykorzystanie wizerunku następuje w sposób pozytywny np. w pochlebnym artykule o twórczości zmarłego to w jaki sposób bliski tej osoby udowodni, że takie wykorzystanie wizerunku godzi w jego kult pamięci o tej osobie? No bo czy takie wykorzystanie jest oznaką braku poszanowania? Wręcz przeciwnie można by powiedzieć.
Z drugiej jednak strony, wizerunek uległ tak szerokiej komercjalizacji, że coraz częściej słyszy się głosy, że należy udzielić mu szczególnej ochrony. Również takiej, która istnieje post mortem.
Dlaczego pośmiertna ochrona wizerunku jest tak ważna?
Jest ona ważna głównie z dwóch powodów:
- ten, kto korzysta z czyjegoś wizerunku powinien mieć możliwość dalszej eksploatacji tego dobra również i po śmierci uwiecznionej osoby
- spadkobiercy osoby zmarłej powinni mieć z kolei możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu bezprawnej komercyjnej eksploatacji wizerunku ich bliskiego.
Obecnie nikogo nie dziwi fakt, że wizerunek oraz nazwisko to dobra osobiste, które są szeroko wykorzystywane w celach marketingowych. Doprawdy trudno odmówić im majątkowego charakteru. Dlatego przyznanie im ochrony, która trwałaby również i po śmierci uprawnionego, ale takiej wprost i niebudzącej wątpliwości interpretacyjnych, to mam nadzieję kwestia czasu.
Pośmiertna ochrona wizerunku na podstawie art. 83 Pr. Aut.
A tu psikus. Zapoznajcie się z art. 83 Pr. Aut.:
Do roszczeń w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej oraz rozpowszechniania korespondencji bez wymaganego zezwolenia osoby, do której została skierowana, stosuje się odpowiednio przepis art. 78 ust. 1; roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci tych osób.
No to w końcu jak to jest? Ochrona wizerunku umiera z osobą czy trwa do 20 lat po jej śmierci?
Odpowiem jak typowy prawnik: „to zależy”.
Próbując odpowiedzieć na to pytanie należy sięgnąć do metod wykładni prawa poczynając od językowej, a na systemowej kończąc. Taka analiza miałaby przynieść jednoznaczną odpowiedź. Mi nie przyniosła. Gorzej – wraz z jej zakończeniem pojawiło się jeszcze więcej wątpliwości.
Czy ten przepis określa termin przedawnienia roszczeń z tytułu rozpowszechnienia wizerunku bez zezwolenia powstałych jeszcze za życia uprawnionego? Czy może określa termin, w którym bliscy mogą udzielać zgody na rozpowszechnienie wizerunku zmarłego? A może określa czas trwania prawa obejmującego majątkowe elementy wizerunku?
Należy skłaniać się do ostatniego. Ochrona prawa do wizerunku jest zróżnicowana. To znaczy, że elementy osobiste tego uprawnienia faktycznie wygasają wraz ze śmiercią uprawnionego. Wówczas – gdy dochodzi do naruszenia prawa do wizerunku w kontekście naruszenia godności (z którego prawo do wizerunku pochodzi) – bliscy mogą skorzystać z przysługującego im prawa kultu pamięci osoby zmarłej.
Natomiast elementy majątkowe prawa do wizerunku (jego komercyjne wykorzystanie) mogłyby zostać chronione na podstawie właśnie art. 83 Pr. Aut., czyli do 20 lat po śmierci uprawnionego.
Pośmiertna ochrona wizerunku – podsumowanie
Co to oznacza w kontekście Twojej pracy? Czy jeśli posiadasz pisemną zgodę na wykorzystanie wizerunku, osoba umiera, a Ty chcesz nadal wykorzystywać zdjęcie w portfolio lub stworzyć album obejmujący tę fotografię to spadkobiercy tej osoby mogą to skutecznie uniemożliwić?
Moim zdaniem, o ile zgoda obejmuje wykorzystanie wizerunku właśnie w taki sposób, w jaki zamierzasz go wykorzystać, bliscy tej osoby nie mieliby możliwości zniweczenia Twojego planu. Jeśli jednak wykorzystanie wykraczałoby poza udzieloną za życia zgodę – widzę ryzyko.
Nie widzę natomiast możliwości, aby bliski mógł skutecznie odwołać udzieloną za życia zgodę.
Mam nadzieję, że temat doczeka się jednoznacznych odpowiedzi, co chyba wiązałoby się z koniecznością wprowadzenia zmian w prawie dostosowanych do dzisiejszych realiów. Postulat pasujący do większości ustaw tak naprawdę 🙂
Bardzo jestem ciekawa, co Ty myślisz o tym temacie.
Być może spotkała Cię sytuacja, w której bliski osoby zmarłej osoby, którą kiedyś uwieczniłeś/aś na fotografii miał obiekcje do Twojego dalszego wykorzystywania zdjęcia? Daj znać!
Pozdrowienia!
Karolina Nowalska
adwokat
Photo by David Taffet on Unsplash
***
Fotografia jako utwór – czyli kiedy fotografia jest utworem i podlega ochronie prawnej?
Pierwszym skojarzeniem ze słowem „utwór” jest muzyka. Pojęcie to ma jednak znacznie szersze znaczenie. Za utwór w rozumieniu prawa autorskiego może zostać uznana nawet najbardziej zaskakująca rzecz. Zaskakująca w tym sensie, że zupełnie prosta.
Utwór nie równa się artyzmowi. Nie równa się dobremu smakowi, umiejętnościom czy nawet talentowi [Czytaj dalej…]
{ 2 komentarze… przeczytaj je poniżej albo dodaj swój }
Bardzo przydatny niszowy artykuł. Bardzo przyjemnie się czyta Pani artykuły 🙂
Dziękuję za podjęcie tego tematu! Sądzę, że nieuchronnie zmierzamy w kierunku amerykańskiego pojmowania „right of publicity”, które traktowane jest jako prawo majątkowe i własnościowe. Stąd zapewne będzie podlegać dziedziczeniu. Ciekawe tylko, czy w polskim prawie ochrona wizerunku i dziedziczenie praw do niego będzie trwało 20 lat od śmierci takiej osoby, czy też 70 lat. Sądzę, że zwycięży ta druga wersja.